مدعا :
اقتضای نظام عقلا در زمان گذشته، یادگیری علم به حسب تاریخ علم بود و در زمان حاضر، تفکیک فرآیند تعلیم از سیر تطور علم میباشد، که تاثیر آن به حسب زمان بر تدوین کتب علمی، متفاوت است.
توضیحات:
بخش اول: اقتضای نظام عقلا در زمان گذشته، یادگیری علم به حسب تاریخ علم بود.
اولا: در قدیم سیر عقلایی یادگیری علم به حسب سیر تاریخی علم بود . با توجه به این که علوم آنچنان سیر تکاملی طی نکرده بودند و حجیم نشده بودند تسلط بر علم نیازمند تدریج در مسیر علم نبود و سرعت لازم برای کسب علم وجود داشت
ثانیا: در گذشته که اصول فقه در حوزه های علمیه خوانده میشد به دو مرحله بود مرحله ی اول کتاب «معالم» درس میگرفتند همراه با دو حاشیه مهم بر آن -که جرقه های اصول جدیدند- و سپس کتاب «قوانین». مرحله ی دوم درس گرفتن کتاب «رسائل» و سپس کتاب «کفایه».
بخش دوم: اقتضای نظام عقلا در زمان حاضر، تفکیک فرآیند تعلیم از سیر تطور علم میباشد.
اولا: در زمان حاضر، با توجه به اینکه علوم یک سیر تکاملی طی کردند و به خاطر سن بالای علم و حجم تطورات بالای آن، تسلط بر علم نیازمند تدریج در مسیر علم است از طرفی سن محصل به اندازه ی سن علم نیست لذا محتاج سرعت هم خواهد بود اگر محصل در جهت یادگیری علم به حسب تاریخ علم برآید سن محصل کفاف نمی دهد! نگرانی محصل در این شرایط به مساله ی«چه باید کرد؟» بازمیگردد.
ثانیا: در زمان حاضر که اصول فقه را در حوزه های علمیه میخوانند به دو مرحله است مرحله ی اول درس گرفتن کتاب «الموجز» و سپس کتاب «اصول فقه اثر مرحوم مظفر». مرحله ی دوم درس گرفتن کتاب «رسائل» و کتاب «کفایه». با این حساب نتوانسته از نگرانی محصل امروزی کاسته کند. چون خیلی از آثار علمای معاصر را که صاحب سبک و نظر هستند کار نمی شود از طرفی اگر بخواهند به تقلید از گذشته مراحل یادگیری علم اصول را پیش بگیرند بعد از مدت زیادی تازه به 200 سال پیش علم اصول میرسند در حالی که در دو قرن پیش حجم علم اصول چندین برابر پیش از آن شده است.
ثالثا: جهت رفع نگرانی و ارائه ی راه حل پیش پای محصل باید گفت که مغالطه ای صورت گرفته بین سیر علم با سیر تعلیم. در حالی که سیر تعلیم فرآیندی دیگر دارد. توضیح اینکه:
منطق که علمی آلی بوده به غایت عصمت بخشی به ذهن در قبال خطاهای ذهنی، همانطور که روش کسب معلوم جدید را مشخص کرده -رجوع به معلوم هم جنس و ترکیب صحیح آنها به شکل قیاس برای تبدیل مجهول به معلوم- روش کسب خانوداه ای از معلومات جدید را هم ارائه داده است. در کلِّ منطق هیچگاه از مولفه ای به نام «سیر زمانی» به کار گرفته نشده. مثال از قضیه ای تجربی قریب به حس:
«المریخ المس» موضوع را تصور و سپس محمول را تصور کنیم و موضوع و محمول با هم که مرتبط شوند متحد شوند باید تصور شوند و سپس لوازم آن ارتباط و اتحاد باید تصور شود این چنین منظومه ای شکل میگیرد. (اثبات لوازم، قضیه شرطیه است نه اثبات در خارج. لذا اثبات میکند که اگر این باشد این لوازم را دارد وقتی هم درست شد بعد آن موقع به تعداد لوازم صحیح، برهان بر صحت مطلب دارد و به تعداد لوازم غلط، برهان بر رد و انکار آن شی دارد. -نمی شود یک چیز درست باشد و لوازمش غلط در بیاد-)
بخش سوم: تاثیر اقتضای نظام عقلا به حسب زمان -گذشته و حاضر- بر تدوین کتب علمی، متفاوت است.
اولا: بین متن آموزشی تدریسی با متون پژوهشی تحقیقاتی فرق وجود دارد اینها دو دسته مطلب با دو نوع مهندسی مطلب میباشند.
ثانیا: کتاب آموزشی و تدریسی قلیل الحجم به پیوست استاد حی(زنده) است. کتاب پژوهشی و تحقیقاتی کثیر الحجم -تعدد بیان مطلب و همراه با سیر تاریخی مسائل- به پیوست مطالعه فرد است
ثالثا: محصل در زمان حاضر که در صدد رفع نگرانی مذکور در فرایند تعلیم است لازم دارد یک دوره قضایا و مسائل یک علم که مثلا 400 تا مساله میباشد را آموزش ببیند و از استاد حی(زنده) شیوه کار علمی را هم یاد بگیرد سپس وارد متون مطالعاتی و تحقیقاتی بشود که نیازمند استاد نیست بلکه نیازمند مشاور و راهنماست ممکن هم هست که قوت متعلم به قدری باشد که راهنمایی از این کتاب را از کتاب دیگر بگیرد بدون استمداد از استاد حی.
این چنین اقتضایی که نظام عقلا در زمان حاضر برای یادگیری علم دارند بر تدوین کتب علمی تاثیر گذاشته یعنی مثلا 70 سال اخیر علم را متن آموزشی میکنند و گذشته ی بیشتر از 70 سال پیش را متن تحقیقاتی و مطالعاتی میکنند تو خود این 70 سال هم دو سنخ متن وجود دارد.
اما آن تاثیری که اقتضائات نظام عقلا در زمان گذشته بر کتب علمی گذاشته این است که چون محصل در صدد یادگیری علم بر می آمد ناظر به سیر تاریخی علم بود و آنچنان تطوری در علم صورت نگرفته بود با حجم عظیمی مواجه نشده لذا کتب علمی هم مفصل و همراه با سیر تاریخی مسائل و جمع آوری تمامی نظرات و شرح و بسط و نقد و بررسی آنها جهت حفظ میراث گذشته گان برای آیندگان، نوشته میشد طوری که آن کتب از جنبه ی آموزشی برای محصل امروزه خارج شده و به جرگه ی کتب پژوهشی و تحقیقاتی داخل شده اما برای محصل مبتدی در زمان گذشته، بسیار مناسب بوده
درباره این سایت